Upwelling – zjawisko zimna w Bałtyku i jego rola dla przyrody

Czy zastanawiałeś się kiedyś, skąd bierze się nagły spadek temperatury wody podczas letniego wypoczynku nad morzem? Tajemniczym sprawcą tego zjawiska jest upwelling – naturalny proces, który nie tylko wpływa na komfort plażowania, ale też odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu przyrody regionów nadmorskich, w tym wyjątkowego Słowińskiego Parku Narodowego.

Czym jest upwelling?

Upwelling to zjawisko oceaniczne i morskie, które polega na pionowym przemieszczaniu się zimnych, bogatych w składniki odżywcze wód z głębszych partii ku powierzchni. W Morzu Bałtyckim występuje głównie latem i najczęściej dotyka jego południowych wybrzeży – w tym odcinka w rejonie Słowińskiego Parku Narodowego.

Powstaje on zazwyczaj w wyniku działania wiatrów wiejących wzdłuż brzegu, które popychają ciepłą wodę powierzchniową na otwarte morze, umożliwiając zimnej wodzie z głębin „wypłynięcie” na powierzchnię. Pomimo że nie zawsze jest dostrzegalny gołym okiem, jego skutki można błyskawicznie odczuć – wystarczy zanurzyć stopy w lodowatej wodzie przy brzegu, mimo pełnego słońca i upału.

Upwelling w Bałtyku – specyfika zjawiska

Gdzie najczęściej występuje?

Na południowym wybrzeżu Bałtyku upwelling obserwowany jest szczególnie często na odcinku od Półwyspu Helskiego aż po wybrzeża wschodnie Pomorza, zwłaszcza w rejonie Łeby, Rowów i Czołpina – czyli bezpośrednio w granicach Słowińskiego Parku Narodowego.

To właśnie ukształtowanie linii brzegowej oraz dominujące kierunki wiatrów (głównie z południowego zachodu) sprzyjają tutaj powstawaniu intensywnych zjawisk upwellingowych. Ich częstotliwość i siła mogą różnić się z roku na rok, ale z reguły największe nasilenie występuje w miesiącach letnich.

Jakie są jego skutki lokalne?

Najbardziej widocznym skutkiem upwellingu jest gwałtowne ochłodzenie wody blisko brzegu – nawet o kilkanaście stopni w stosunku do temperatury powietrza. Dla turystów może to być szokujące doświadczenie, ale z punktu widzenia ekologii to niezwykle korzystny proces.

Oprócz spadku temperatury, często można zauważyć zmianę przejrzystości lub koloru wody – może stać się bardziej mętna z powodu wynoszonych z głębin składników organicznych i osadów.

Wpływ upwellingu na przyrodę Słowińskiego Parku Narodowego

Dlaczego zimna woda jest dobra dla życia morskiego?

Upwelling niesie ze sobą olbrzymie ilości substancji odżywczych – głównie azot i fosfor – pochodzących z osadów dennych. Te pierwiastki są jak nawóz dla fitoplanktonu, czyli mikroskopijnych roślin wodnych, które w dużej mierze odpowiadają za produkcję tlenu i stanowią podstawę łańcucha pokarmowego.

Skutkiem wzmożonego wzrostu fitoplanktonu jest:

• zwiększenie liczby zooplanktonu (czyli drobnych zwierząt planktonicznych),
• większa dostępność pożywienia dla ryb i ptaków wodnych,
• aktywacja całego ekosystemu przybrzeżnego.

Słowiński Park Narodowy, jako obszar chroniony, obejmuje również wody przybrzeżne z unikalnymi warunkami biologicznymi. Wpływ upwellingu na to środowisko jest ogromny – umożliwia utrzymanie różnorodności biologicznej na wysokim poziomie i wpływa na występowanie wielu cennych gatunków.

Ptaki reagują na zmiany w morzu

Wzrost dostępności pokarmu w wyniku upwellingu przyciąga liczne gatunki ptactwa wodnego oraz ptaki drapieżne. Dla wielu z nich – jak mewy, rybitwy czy kormorany – to okazja do łatwego połowu mniejszych ryb zgromadzonych tuż przy chłodniejszej powierzchni.

Słowiński Park Narodowy jest znanym siedliskiem ptaków wędrownych, które właśnie tutaj znajdują idealne warunki do odpoczynku i żerowania w czasie długich migracji.

Ryby i ssaki morskie

Ryby, takie jak śledź, szprot lub dorsz, korzystają ze zwiększonej ilości pokarmu. W rejonie Łebskiej oraz Gardnej Słowińskiego Parku spotyka się także foki szare – jeden z nielicznych drapieżników morskich obecnych w Bałtyku. Zwiększona aktywność ryb może przyciągać również te rzadko obserwowane ssaki.

Znaczenie dla ochrony przyrody i monitoringu

Upwelling jako naturalna funkcja ekosystemu

Z punktu widzenia przyrody Słowińskiego Parku Narodowego, upwelling działa jak cykliczny impuls ożywiający cały morski ekosystem. Dlatego jego analiza jest tak istotna w kontekście ochrony środowiska.

• Pomaga utrzymać różnorodność gatunkową organizmów wodnych i przybrzeżnych.
• Reguluje procesy biologiczne w lagunach, jeziorach przybrzeżnych i plażach.
• Może być również czynnikiem ograniczającym zakwity szkodliwych sinic dzięki chłodniejszej wodzie.

Badania i obserwacje

Upwelling w Bałtyku – choć nie tak intensywny jak na oceanach – jest regularnie dokumentowany przez instytucje naukowe oraz służby monitoringu środowiska. W rejonie Słowińskiego Parku Narodowego prowadzi się badania:

• temperatury wód przybrzeżnych,
• zasolenia,
• poziomów tlenu i stężeń składników odżywczych,
• dynamiki planktonu.

Dzięki tym obserwacjom możliwe jest przewidywanie skutków zmian klimatycznych, jak i zarządzanie obszarami chronionymi w sposób bardziej świadomy.

Jak rozpoznać upwelling podczas pobytu nad Bałtykiem?

Jeśli odwiedzasz Słowiński Park Narodowy i nagle zauważasz, że woda jest znacząco chłodniejsza niż powietrze, a przy brzegu unoszą się drobne glony lub lekkie zmętnienie – możliwe, że właśnie trafiłeś na zjawisko upwellingu.

Warto wtedy:

• Zachować ostrożność – temperatura może spaść nawet do 10°C, co grozi wychłodzeniem, zwłaszcza dzieciom.
• Zwrócić uwagę na większą liczbę ptaków wodnych polujących przy brzegu – to dobre potwierdzenie występowania zjawiska.
• Zainteresować się lokalną fauną i florą – to idealna okazja, by przyjrzeć się przyrodzie „w działaniu”.

Rola upwellingu w zrównoważonym turystyce i edukacji

Edukacja przyrodnicza na plaży

W Słowińskim Parku Narodowym prowadzone są różnorodne programy edukacyjne, które pomagają zrozumieć, jak ogromną rolę dla środowiska naturalnego mają takie pozornie niepozorne zjawiska jak upwelling. Tablice informacyjne i ścieżki edukacyjne w rejonach plaż umożliwiają poszerzenie wiedzy w przystępny sposób.

Obserwacja ptaków, analiza wody czy udział w warsztatach przyrodniczych to tylko kilka ze sposobów, by wykorzystać pobyt nad morzem nie tylko rekreacyjnie, ale też poznawczo.

Świadomość ekologiczna turystów

Zrozumienie roli upwellingu może zwiększyć świadomość ekologiczną odwiedzających. Turyści, którzy wiedzą, jak funkcjonuje przyroda, rzadziej ingerują w ekosystem, bardziej dbają o czystość plaż i otaczających je obszarów wodnych, a także lepiej rozumieją, dlaczego pewne obszary są objęte ochroną ścisłą.

Upwelling w dobie zmian klimatycznych

Zmiany klimatyczne mają wpływ na wszystkie zjawiska przyrodnicze, w tym również na częstotliwość i siłę upwellingu. Wzrost średnich temperatur, zmiana prądów powietrznych i poziomu zasolenia może:

• modyfikować intensywność wymiany wody wzdłuż brzegu,
• wpływać na czas trwania i obszar występowania upwellingu,
• zaburzać dotychczasowe cykle przyrodnicze, od których zależy lokalna fauna i flora.

Dlatego obserwacja i dokumentacja tego zjawiska to ważne narzędzie w przewidywaniu skutków globalnych przemian ekologicznych także na lokalnym poziomie – w tym na terenie wyjątkowego obszaru, jakim jest Słowiński Park Narodowy.

Słowiński Park Narodowy jako naturalne laboratorium

Zróżnicowanie warunków przybrzeżnych, obecność jezior przybrzeżnych (jak Łebsko i Gardno), dynamiczne procesy wydmowe oraz regularne występowanie upwellingu czynią z tego miejsca idealne laboratorium przyrody.

Nieustannie aktywne procesy fizyczne i biologiczne wody i lądu wzajemnie się przenikają, dostarczając unikalnej okazji do obserwacji wpływu natury na ekosystem. Każda wizyta w tym regionie to szansa na poznanie Bałtyku od innej, mniej ogranej strony – jego podwodnego życia, jego fizycznych mechanizmów i wzajemnych zależności.

Być może kolejna kąpiel w chłodnej wodzie nie będzie już zaskoczeniem, lecz inspiracją do głębszego zrozumienia tajemniczego i pięknego zjawiska, jakim jest upwelling.